سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یکی از اختلالات شایع گوارشی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال می‌تواند باعث بروز علائمی مانند درد شکمی، نفخ، و تغییرات در مدفوع شود. درک شکل و قوام مدفوع در بیماران مبتلا به IBS از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا تغییرات در مدفوع می‌تواند نشانه‌ای از وضعیت گوارشی و شدت علائم باشد.

شکل و قوام مدفوع به عنوان یکی از علائم کلیدی در تشخیص و مدیریت IBS شناخته می‌شود. در واقع، مقیاس برستول به عنوان یک ابزار مهم، به بیماران و پزشکان کمک می‌کند تا وضعیت مدفوع را ارزیابی کنند و در نتیجه، استراتژی‌های درمانی مناسب‌تری را انتخاب کنند.

هدف این مقاله، بررسی تغییرات مدفوع و علل آن در سندروم روده تحریک پذیر است. با تحلیل دقیق علائم و نشانه‌های IBS، می‌توانیم به درک بهتری از این اختلال و روش‌های مدیریت آن دست یابیم. همچنین، این مقاله به بررسی ارتباط بین رژیم غذایی، استرس و تغییرات مدفوع می‌پردازد و راهکارهایی برای بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به IBS ارائه می‌دهد.

درک شکل و قوام مدفوع در تمام افراد و در هر سنی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همانگونه که درباره رنگ و ویژگی‌های مدفوع نوزادان که می‌تواند به والدین در تشخیص وضعیت سلامتی کمک کند، به مقاله مدفوع نوزاد باید چه رنگی باشد؟ مراجعه کنید.

در ادامه، به بررسی جزئیات بیشتری از علائم، عوامل مؤثر و روش‌های درمانی خواهیم پرداخت. با آگاهی از این اطلاعات، بیماران می‌توانند به مدیریت بهتری از علائم خود دست یابند و بهبود کیفیت زندگی را تجربه کنند.

سندرم روده تحریک پذیر چیست؟

سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یکی از اختلالات شایع در سیستم گوارشی است که در آن عملکرد روده به طور منظم انجام نمی‌شود، اما در آزمایش‌ها یا بررسی‌های بالینی هیچ نشانه‌ای از آسیب یا اختلال خاصی مشاهده نمی‌شود. این اختلال ممکن است به نام‌های دیگری مانند کولون اسپاستیک یا معده عصبی نیز شناخته شود، هرچند این اصطلاحات به تدریج از رواج افتاده‌اند.

مهم است که IBS را با بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون یا کولیت اشتباه نگیریم. در مدیریت این اختلال، استفاده از داروها معمولاً مؤثر است، در حالی که جراحی به هیچ عنوان راه‌حلی برای این مشکل محسوب نمی‌شود.

سندرم روده تحریک پذیر معمولاً به عنوان یک مشکل مزمن در نظر گرفته می‌شود. اگرچه هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی به همراه داروها می‌توانند به بهبود کنترل علائم کمک کنند.

علائم سندروم روده تحریک پذیر یا IBS چیست؟

افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر ممکن است ترکیبات متفاوتی از علائم را تجربه کنند. در این بین، یکی از علائم می‌تواند غالب باشد، در حالی که سایر علائم به طور تصادفی و غیرقابل پیش‌بینی بروز می‌کنند. شدت این علائم می‌تواند از ملایم تا شدید متغیر باشد و در هر فرد متفاوت و همواره در حال تغییر است.

مهم‌ترین علائم سندروم روده تحریک پذیر به شرح زیر است:

• درد شکم
• احساس پر بودن معده
• گاز و نفخ
• تغییر در حالت مدفوع
• اسهال یا یبوست (یا هر دو در زمان‌های متفاوت)
• گرفتگی شکم
• خروج ترشحات
• حس فوریت یا تخلیه ناتمام در اجابت مزاج

ناراحتی‌های ناشی از IBS معمولاً پس از اجابت رفع می‌شوند.

شکل مدفوع در سندروم روده تحریک پذیر

افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر (IBS) الگوی حرکات روده‌ای متفاوتی دارند. موارد زیر ممکن است در این افراد مشاهده شود:

• حرکات روده ممکن است بیشتر از حد معمول (اسهال) یا کمتر (یبوست) باشد. به عنوان مثال، ممکن است بیش از 3 بار در روز یا کمتر از 3 بار در هفته اجابت مزاج داشته باشید.
• شکل مدفوع در IBS ممکن است در اندازه یا قوام متفاوت باشد. مدفوع می‌تواند سفت و کوچک، نازک به اندازه مداد، یا شل و آبکی باشد.
• نحوه دفع مدفوع تغییر می‌کند. ممکن است زور بزنید، نیاز فوری به اجابت مزاج داشته باشید، یا احساس کنید که مدفوع را به طور کامل دفع نکرده‌اید.
• احساس نفخ یا وجود گاز در روده ممکن است تجربه شود.
• بسیاری از افراد مبتلا به IBS بین یبوست و اسهال به عقب و جلو می‌روند.

انواع IBS

سندرم روده تحریک پذیر (IBS) دارای زیرگروه‌های مختلفی است که با قوام مدفوع مرتبط می‌باشد:

• IBS-D: در این حالت، سیستم گوارش به سرعت منقبض می‌شود و مواد قابل هضم به سرعت از طریق دستگاه گوارش منتقل می‌شوند که در نتیجه حرکات مکرر و آبکی روده (اسهال) رخ می‌دهد.
• IBS-C: در این نوع، دستگاه گوارش به آرامی منقبض می‌شود و زمان انتقال مواد قابل هضم به تأخیر می‌افتد که منجر به سخت شدن مدفوع و ایجاد یبوست می‌شود.
• IBS-M: در این حالت، زمان انتقال در سراسر دستگاه گوارش نوسان دارد و منجر به بروز ترکیبی از اسهال و یبوست می‌شود که اغلب به طور متناوب اتفاق می‌افتد.

درد روده معمولاً زمانی رخ می‌دهد که مواد در یک بخش از روده به آرامی و در بخش دیگر به سرعت عبور می‌کنند. همچنین، انقباضات طولانی‌مدت روده ممکن است از عبور طبیعی هوا جلوگیری کند و باعث نفخ شدید و آروغ شود.

درد ناشی از IBS می‌تواند مداوم یا اپیزودیک باشد، به شدت ظاهر شود و به سرعت برطرف گردد. این درد ممکن است گهگاه یا مکرر رخ دهد و به سرعت از یک مکان در روده به مکان دیگر منتقل شود.

علت IBS چیست؟

دلیل اصلی سندرم روده تحریک پذیر (IBS) هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما علائم نشان‌دهنده عملکرد غیرعادی یا ارتباط نادرست بین سیستم عصبی و عضلات روده می‌باشد. این تنظیمات غیرعادی می‌تواند منجر به تحریک یا حساس شدن روده شود. عضلات جداره روده ممکن است هماهنگی خود را از دست بدهند و در زمان‌های مختلف، بیش از حد یا خیلی ضعیف منقبض شوند. هرچند هیچ گرفتگی فیزیکی وجود ندارد، اما بیماران ممکن است حس گرفتگی یا انسداد را تجربه کنند.

سندرم روده تحریک پذیر در زنان دو برابر بیشتر از مردان دیده می‌شود. علل اصلی این عارضه به شرح زیر است:

• عوامل محیط زیستی
• عوامل ژنتیکی
• باکتری‌های موجود در معده
• عدم تحمل غذاهای خاص
• رشد بیش از حد باکتری‌ها
• ناتوانی در انجام اجابت به طور خود به خود
• حساسیت بیش از حد روده‌ها
• اختلالات گوارشی مانند هضم ضعیف چربی یا کربوهیدرات
• اختلالات عصبی و هورمونی

گاهی اوقات IBS پس از مسمومیت غذایی یا عفونت روده (آنتریت) در فرد ایجاد می‌شود. اخیراً کشف شده است که در برخی از بیماران مبتلا به IBS تغییراتی در نحوه کنترل عملکردهای روده توسط مغز و همچنین در نحوه ارسال اطلاعات از روده به مغز مشاهده می‌شود.

چگونه بفهمیم که مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر هستیم؟

تشخیص سندروم روده تحریک پذیر (IBS) به هیچ تست خاصی وابسته نیست. در واقع، قبل از اینکه پزشک بتواند به این نتیجه برسد که فرد مبتلا به IBS است، باید سایر بیماری‌های ممکن را رد کند. برای این منظور، انجام یک معاینه کامل و بررسی دقیق سابقه پزشکی بیمار توسط یک جراح یا متخصص دستگاه گوارش ضروری است.

به همین دلیل، ممکن است آزمایشات زیر تجویز شود:

• تست خون
• تست مدفوع
• سیگموئیدوسکوپی
• کولونوسکوپی
• عکس با اشعه ایکس

برای تشخیص IBS، ویژگی‌های خاصی وجود دارد که باید در نظر گرفته شوند. از جمله:

• وجود درد شکمی یا ناراحتی حداقل 3 روز در ماه طی 3 ماه گذشته
• بهبود علائم پس از اجابت مزاج
• تغییر در ظاهر مدفوع و دفعات آن

علاوه بر این، موارد زیر نیز باید در نظر گرفته شوند:

• شروع علائم در سن 50 سالگی یا بالاتر
• مشکلات شبانه که باعث بیداری بیمار می‌شوند
• استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها
• سابقه بیماری‌های التهاب روده بزرگ یا سرطان در خانواده

اگر فرد در جذب لاکتوز مشکل دارد، می‌تواند به مدت 2 هفته غذاهای بدون لاکتوز مصرف کند تا مشخص شود آیا این مشکل وجود دارد یا خیر.

نشانه‌هایی مانند تب، کاهش میزان گلبول‌های قرمز خون، خونریزی مقعد و کاهش بی‌دلیل وزن به هیچ عنوان نشانه IBS نیستند و باید توسط متخصص پیگیری شوند.

درمان سندروم روده تحریک پذیر چگونه است؟

با دانستن اینکه سندروم روده تحریک پذیر (IBS) یک مشکل جدی و خطرناک نیست، می‌توان استرس را کاهش داد. کاهش فشارهای روحی، رفتار درمانی، فیزیوتراپی، بیوفیدبک و تکنیک‌های آرامش‌بخش همگی در مدیریت این بیماری مؤثر هستند. بیماران می‌توانند با یادداشت‌برداری از غذاها و فعالیت‌های روزانه، عواملی که منجر به IBS می‌شوند را شناسایی کنند و به جراحی نیازی نیست.

درمان گیاهی

استفاده از زنجبیل به عنوان یک درمان طبیعی برای IBS مؤثر است. اثر گرم‌کننده زنجبیل بر دستگاه گوارش به تحریک هضم و بهبود حرکات معده کمک می‌کند و علائمی مانند یبوست و حرکات نامنظم روده را کاهش می‌دهد. همچنین، خواص ضد استفراغ زنجبیل می‌تواند به کاهش علائم تهوع و استفراغ که گاهی در مبتلایان به IBS وجود دارد، کمک کند.

هدف درمان

هدف از درمان کم کردن علائم است و اصلاح سبک زندگی از طریق ورزش منظم و بهبود کیفیت خواب می‌تواند به این هدف کمک کند. اصلاح رژیم غذایی در برخی بیماران نیز مؤثر است.

رژیم غذایی و FODMAP

چندین نوع ماده غذایی می‌توانند بر IBS تأثیر منفی بگذارند که به عنوان FODMAP شناخته می‌شوند (تخمیر الیگوساکاریدها، دی‌ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلی‌ال). این مواد شامل شکرهای پیچیده‌ای مانند لاکتوز، فروکتوز، گالاکتوز، سوربیتول، مانیتول و زایلیتول هستند. رژیم غذایی با FODMAP پایین برای بیماران IBS مفید است. همچنین، عدم تحمل گلوتن نیز می‌تواند علائم IBS را تشدید کند، حتی در افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا نیستند.

غذاهای تولیدکننده گاز

غذاهایی مانند لوبیا، کلم، گل‌کلم، بروکلی، جوانه بروکسل و پیاز می‌توانند در ایجاد نفخ و ناراحتی‌های IBS نقش داشته باشند. دمنوش‌هایی مانند نعناع، بابونه، دارچین، چای سبز و شیرین بیان نیز به عنوان بهترین دمنوش‌ها برای روده تحریک پذیر شناخته شده‌اند.

فیبر و پروبیوتیک‌ها

فیبرهای غذایی می‌توانند هم اثر مثبت و هم منفی بر IBS داشته باشند. فیبرهای حل‌شدنی مانند آنچه در میوه‌های مرکبات، دانه کتان و حبوبات وجود دارد، به نرم شدن مدفوع کمک کرده و شدت گرفتگی‌ها را کاهش می‌دهند. اما فیبرهای حل‌نشده که در سلولز، غلات و سبوس یافت می‌شوند، می‌توانند آب را جذب کرده و اسهال را کاهش دهند. مصرف زیاد فیبر در برخی افراد ممکن است باعث نفخ و ناراحتی معده شود.

پروبیوتیک‌ها نیز برای بهبود IBS مؤثر هستند و می‌توانند به عنوان مکمل‌های غذایی مصرف شوند. پروبیوتیک‌ها در فرم‌های مختلف موجودند و یافتن نوع مناسب برای هر فرد نیاز به آزمایش و خطا دارد.

داروها

برای مبتلایان به IBS از نوع متوسط تا شدید، درمان تنها با دارو بهبود می‌یابد، اما اثر داروها در هر شخص متفاوت است. داروهایی که معمولاً تجویز می‌شوند شامل:

• داروهای آنتی کولینرژیک مانند دیسیکلومین، پروپانتلین، بلادونا و هیوسیامین برای کنترل اسپاسم روده.
• بیزاکودیل در دوز پایین که در برخی بیماران مؤثر بوده است.
• مصرف ریفاكسیمین (نوعی آنتی‌بیوتیک) به مدت دو هفته که برای بیماران IBS بدون عارضه ی یبوست مفید است.

بنابراین، باکتری‌های روده نقش مهمی در ایجاد IBS ایفا می‌کنند.

عوارض و خطرات سندروم روده تحریک پذیر

افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر (IBS) ممکن است علائمی مانند درد شکم و گرفتگی عضلات را تجربه کنند. این وضعیت می‌تواند منجر به اسهال مکرر، یبوست یا هر دو شود. یبوست مزمن یا اسهال ناشی از IBS می‌تواند منجر به ایجاد هموروئید گردد.

خطرات و عوارض دیگر IBS

• کیفیت پایین زندگی: بسیاری از افراد مبتلا به IBS متوسط تا شدید، کیفیت زندگی ضعیفی را گزارش می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که این افراد سه برابر بیشتر از افرادی که علائم روده ندارند، روز کاری خود را از دست می‌دهند.
• اختلالات خلقی: تجربه علائم IBS می‌تواند به بروز افسردگی یا اضطراب منجر شود و این اختلالات نیز می‌توانند علائم IBS را تشدید کنند.

آیا IBS باعث سرطان می‌شود؟

خیر، سندروم روده تحریک پذیر به هیچ وجه باعث آسیب بافتی در دستگاه گوارش (معده و روده) نمی‌شود و خطر ابتلا به بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ را افزایش نمی‌دهد. شایع‌ترین بیماری‌های خودایمنی که دستگاه گوارش را ملتهب می‌کنند، شامل کولیت اولسراتیو و بیماری کرون هستند. در حالی که IBS خطر ابتلا به سرطان را افزایش نمی‌دهد، التهاب ناشی از IBD ممکن است افراد را در معرض خطر بیشتری برای سرطان روده بزرگ قرار دهد.

درمان IBS چقدر طول می‌کشد؟

رفع علائم سندروم روده تحریک پذیر معمولاً یک پروسه کند است و ممکن است شش ماه یا بیشتر طول بکشد. صبوری در این روند بسیار مهم است. روده به راحتی در برابر استرس واکنش نشان می‌دهد، اما با رعایت یک رژیم غذایی مناسب و مصرف داروهای تجویز شده، می‌توان به طور مؤثری بر IBS غلبه کرد.