تزریق داروها و واکسن‌ها به صورت زیرجلدی یا عضلانی یکی از روش‌های معمول درمان و پیشگیری از بیماری‌هاست. هرچند تزریق معمولاً بدون عارضه و در شرایط استریل انجام می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است منجر به بروز عوارضی نظیر سفت شدن و گلوله شدن محل تزریق شود.

در این مطلب به عواملی که موجب سفتی و درد محل تزریق، آبسه بر اثر تزریق آمپول و دیگر عوارض تزریق عضلانی خواهیم پرداخت و درمان‌های خانگی و پزشکی مورد نیاز آنها را ارائه می‌دهیم.

خارش و سفت شدن جای امپول

سفتی محل تزریق آمپول یکی از شایع‌ترین عوارض بعد از تزریق است که ممکن است موقت یا در موارد نادری یک عارضه بلندمدت و حتی دائمی باشد. دلایل احتمالی بروز این عارضه شامل عفونت، التهاب، آبسه، تغییرات بافتی و عواملی مانند تکنیک نادرست تزریق می‌باشد. بررسی علل احتمالی سفت شدن جای تزریق اهمیت زیادی دارد تا با توجه به عامل اصلی، درمان مناسبی انتخاب شود.

بررسی علل احتمالی سفت شدن جای تزریق آمپول

علت مستقیم سفت شدن جای آمپول شامل:

• - عفونت (باکتریایی یا ویروسی)
• - آبسه

علل غیرمستقیم شامل:

• - التهاب (التهاب حاد یا مزمن)
• - لیپوهیپرتروفی (زایده چربی)
• - تحریک مکانیکی

 

 

عفونت (علل میکروبی)

یکی از مهم‌ترین علل سفت شدن جای تزریق آمپول، ورود میکروارگانیسم‌ها همچون باکتری، ویروس و قارچ به محل تزریق است. معمولاً باکتری‌های گرم مثبت استافیلوکوک اورئوس و استرپتوکوک پیوژنس عامل عفونت و التهاب می‌شوند.

عفونت باکتریایی می‌تواند موجب بروز سلولیت، آبسه و التهاب شدید شود که همگی منجر به سفتی و درد طولانی‌مدت در محل تزریق می‌گردند. علاوه بر باکتری، ویروس‌هایی نظیر سرخک و آبله ممکن است در صورت ورود به بدن، موجب التهاب و سفتی جای تزریق شوند. در افرادی با ضعف ایمنی نیز قارچ‌ها می‌توانند عامل عفونت باشند.

علل التهابی

علاوه بر عوامل میکروبی، التهاب ناشی از خود بافت نیز می‌تواند موجب سفتی محل تزریق شود. برخی از داروها و مواد موجود در واکسن‌ها مانند فورمالدهید قادرند بافت محلی را تحریک و التهاب ایجاد کنند.

همچنین وجود شرایطی مانند آرتروز، التهاب مفاصل و بیماری‌های التهابی مزمن مانند آرتریت روماتوئید می‌تواند سبب التهاب مستمر و سفتی مداوم جای تزریق شود. التهاب حاد یا مزمن ناشی از دلایل مختلف باعث تغییرات ساختاری در بافت می‌شود که منجر به سفتی می‌گردد.

علل مرتبط با تغییرات بافتی

تغییرات ساختاری و بافتی نیز می‌تواند منجر به سفتی محل تزریق شود. یکی از این تغییرات لیپوهیپرتروفی یا افزایش بیش از حد چربی در بافت زیرجلدی است که منجر به سفتی بافت می‌شود.

عوامل دیگری همچون فیبروز غیرطبیعی بافت همبند اطراف جای تزریق بر اثر التهاب، سلولیت یا عفونت مزمن می‌تواند تا حدی سبب سفتی شود. همچنین در افراد مبتلا به بیماری‌هایی همراه با فیبروز مانند سیروز کبدی، تغییرات بافتی عامل سفتی می‌شود.

نقش تکنیک نامناسب تزریق

تکنیک نامناسب تزریق نیز می‌تواند موجب بروز التهاب و سفتی محل تزریق شود. تزریق غیراستریل، ورود مواد به بافت اطراف عروق یا التهاب‌زاهای موجود در ساختار سوزن، از جمله عواملی هستند که باعث التهاب می‌شوند.

همچنین ورود هوا یا خارج شدن مایع تزریقی از محل مورد نظر به بیرون از عضله می‌تواند التهاب ایجاد کند. تزریق آمپول به‌صورت غیرعضلانی و در محل نادرست، آسیب سوزن به عروق یا نواحی حساس مثل مفاصل نیز از جمله عوامل تکنیکی مؤثرند. بنابراین رعایت به‌هنگام تکنیک تزریق اهمیت زیادی دارد.

سایر عوامل مؤثر مانند بیماری‌های مزمن

عوامل دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند با ایجاد شرایطی همچون التهاب مزمن یا تغییرات بافتی، سبب سفتی طولانی‌مدت جای تزریق شوند.

از جمله این عوامل می‌توان به بیماری‌های متابولیکی مانند دیابت کنترل‌نشده اشاره کرد که باعث التهاب می‌شوند. بیماری‌های روماتیسمی نظیر آرتریت روماتوئید یا آرتروز نیز می‌توانند سفتی مزمن را تشدید کنند.

بیماری‌های خونی مانند هموفیلی، اختلالات پوستی و ضعف ایمنی نیز خطر عفونت را افزایش داده و سبب سفتی می‌شوند.

 

راهکارهای پیشگیری و درمان

- رعایت بهترین تکنیک تزریق: زمان‌بندی مناسب، بهداشت، استریلیزه کردن محل

 

- استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها قبل و بعد از تزریق 

 

- اجتناب از تزریق مکرر در یک محل

 

- در صورت التهاب، استراحت و کمپرس گرم

 

- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن

 

- درمان آنتی‌بیوتیکی در صورت عفونت باکتریایی

 

- درمان‌های فیزیکی مثل لمس درمانی و فیزیوتراپی

 

- پیگیری درمان بیماری‌های مزمن و کنترل فاکتورهای خطر

 

- در صورت سفتی شدید و مزمن، کورتون تزریقی یا جراحی

 

 

تفاوت علل موقت و دائم

سفتی جای تزریق می‌تواند موقت یا دائم باشد که علل آن به شرح زیر است:

- علل موقت:

1) التهاب حاد مانند التهاب واکنشی به سوزن یا دارو.

2) عفونت قابل درمان مثل عفونت باکتریایی.

3) عوامل موقتی مانند لمس مکرر جای تزریق.

- علل دائم:

1) عفونت مزمن یا ناقص درمان‌شده.

2) التهاب مزمن یا فیبروز.

3) تغییرات بافتی غیرقابل برگشت مانند لیپوهیپرتروفی.

4) بیماری‌های مزمن زمینه‌ای مثل دیابت.

بنابراین تشخیص دقیق علت اصلی مهم است.

ارزیابی و تشخیص صحیح عامل اصلی

نکاتی برای جلوگیری از بروز مجدد:

• - رعایت دقیق تکنیک تزریق در آینده برای جلوگیری از التهاب.
• - استفاده از محل‌های مختلف بدن برای تزریقات بعدی.
• - در صورت عود التهاب، مصرف ضدالتهاب زودهنگام.
• - پیگیری درمان دقیق بیماری‌های زمینه‌ای التهابی و مزمن.
• - استفاده از کرم‌های ضدالتهاب برای پیشگیری.
• - اجتناب از ماساژ و لمس خشن محل سفت شده.
• - استفاده از کمربند برای حمایت از مفصل درگیر.
• - در صورت لزوم انجام جراحی برای برداشتن ضایعات.

 

 

رعایت این نکات می‌تواند خطر عود سفتی را کاهش دهد.

1. لیپوهیپرتروفی (Lipohypertrophy):

(لیپو (Lipo) به معنی چربی _ هایپرتروفی (Hypertrophy) به معنی افزایش غیرطبیعی در اندازه یا حجم بافت)

لیپوهیپرتروفی یک توده چربی زیر پوست است که علت به وجود آمدن آن ناشی از تزریق‌های مکرر در یک محل خاص تزریق است. این توده چربی می‌تواند باعث سفت شدن و سخت شدن محل تزریق شود و باعث مشکلاتی مانند مشکل در جذب دارو (مانند انسولین) و عوارض مربوط به آن می‌شود.

2. عفونت:

سفت شدن محل تزریق ممکن است ناشی از عفونت باشد. اگر محل تزریق گرم و قرمز باشد و خارش داشته باشد و یا با درد همراه باشد، ممکن است علائمی از عفونت باشد.

3. تحریک مکانیکی:

تزریق‌های مکرر در یک منطقه ممکن است باعث تحریک مکانیکی پوست شود و منجر به سفت شدن محل تزریق شود.

4. عوامل دیگر:

عوامل دیگری مانند واکنش به داروها، ترشحات محل تزریق، واکنش التهابی و غیره نیز می‌توانند به سفت شدن محل تزریق آمپول منجر شوند.

مهم است که در صورت تجربه هرگونه علامت نامطلوب در محل تزریق، به پزشک خود مراجعه کنید تا علت دقیق سفت شدن محل تزریق را تشخیص دهد و درمان مناسب را تجویز کند.

 

 

داروهای محلول در آب و محلول در چربی:

داروهای محلول در چربی (مانند بیشتر هورمون‌ها) معمولاً سریع‌تر جذب می‌شوند و به زودی به سیستم خونی وارد می‌شوند. این داروها به دلیل جذب سریع‌تر، احتمال سفت شدن محل تزریق را کاهش می‌دهند. زمانی که داروی محلول در چربی تزریق می‌شود، به سرعت به بافت چربی منتقل می‌شود و از آنجا به سرعت جذب می‌شود. به همین دلیل، احتمال تشکیل سفتی در محل تزریق کمتر است.

از سوی دیگر، داروهای محلول در آب (مانند بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها) عموماً کمی کندتر جذب می‌شوند. این داروها باید ابتدا در محل تزریق با آب مخلوط شده و سپس به سیستم خونی جذب شوند. این فرآیند زمان بیشتری می‌برد و احتمال سفت شدن محل تزریق را افزایش می‌دهد.

 

 

جلوگیری از سفت شدن محل تزریق

برای جلوگیری از سفت شدن محل تزریق عصلانی، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

1. تغییر محل تزریق: اگر بیمار تزریق‌های مکرری دریافت می‌کند، می‌توانید محل تزریق را تغییر دهید. استفاده مکرر از یک محل تزریق می‌تواند باعث سفت شدن محل تزریق از افزایش رشد بافت چربی شود.

2. انتخاب محل تزریق مناسب: برای جلوگیری از سفت شدن محل تزریق، باید محلی را انتخاب کنید که آزار و درد نداشته باشد و همچنین از عفونت، نکروز، کبودی و خراش جلوگیری شود. همچنین باید محل تزریق را بر اساس موقعیت استخوان‌ها، اعصاب و عروق زیرین و حجم دارویی که باید تزریق شود، انتخاب کنید.

3. استفاده از روش Z-track: روش Z-track یک روش تزریق است که با جلوگیری از نشت دارو به بافت زیرجلدی، دارو را در عضله محکم می‌کند و تحریک را کاهش می‌دهد. در این روش، پوست و بافت زیرجلدی را به سمت کنار می‌کشید و سپس سوزن را عمقاً در عضله تزریق کرده و دارو را به آرامی تزریق می‌کنید. پس از برداشت سوزن، پوست را رها می‌کنید تا مسیر سوزن بسته شود.

4. توجه به حجم دارو: برای جلوگیری از سفت شدن محل تزریق، باید حجم دارویی که در یک تزریق عصلانی تزریق می‌شود، مناسب باشد. به طور کلی، برای بزرگسالان سالمند و بافت عضلانی کمتر، حداکثر ۳ میلی‌لیتر دارو در یک تزریق عصلانی تزریق شود.

 

 

اگر جای آمپول درد کند چه کنیم؟

- کمپرس گرم: کمپرس گرم می‌تواند التهاب عضله را کاهش دهد. کمپرس را در آب گرم غوطه‌ور کنید تا گرم شود (نه داغ) و سپس به مدت 10 تا 20 دقیقه به آرامی روی جای تزریق قرار دهید. این کار گردش خون را افزایش می‌دهد و گرما موجب دستیابی عضو به حالت استراحت می‌شود.

- کیسه یخ: کیسه یخ را به صورت مستقیم روی پوست قرار ندهید. آن را درون یک پارچه پیچیده و سپس به مدت 10 تا 15 دقیقه هر چند ساعت یک بار بگذارید تا التهاب و تورم را کاهش دهد.

- داروها: می‌توانید از داروهایی مانند ایبوپروفن یا پاراستامول برای کاهش درد استفاده کنید. مقدار و زمان مصرف را مطابق دستورالعمل پزشک انجام دهید.

- استراحت: تا حد امکان جای تزریق را حرکت ندهید تا التهاب و درد کاهش یابد.

- اگر علائم بهبود نیافتند یا علائم عفونت ظاهر شد، به پزشک مراجعه کنید.